Ο Γεώργιος Φιλάρετος, το «Ηλύσιον» της ρομαντικής Καλλιθέας και η αύρα της «Θετικής Αγωγής Αποστολοπούλου»

Ο Γεώργιος Φιλάρετος (1848-1929) στο εσωτερικό του «Ηλυσίου», φωτογραφημένος από την ανιψιά του Σωσώ Κρέμου (Φωτογραφικό Αρχείο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ).

Οι διαδρομές ορισμένων ανθρώπων, που με την προσωπικότητά τους επέδρασαν πέραν του άμεσου περιβάλλοντός τους, επανέρχονται ως ίχνη στο σήμερα. Με περιέργεια και ανάγκη καταβύθισης σε ξεχασμένες ιστορίες, έπιασα να διαβάζω το «Ηλύσιον». Ο πλήρης τίτλος είναι «Μελετητήριον Ηλύσιον εν Καλλιθέα Αθηνών» και φέρει στο εξώφυλλο το κτίριο της βιβλιοθήκης του νομικού, πολιτικού και εκδότη Γεωργίου Ν. Φιλαρέτου (1848-1929) που ο ίδιος είχε χτίσει στο «αθηναϊκό προάστιο “Η Καλλιθέα”». Λίγα πράγματα έχουν απομείνει από όσα άφησε στην Καλλιθέα ο Γεώργιος Φιλάρετος, που είχε τη στόφα του παλιού ευπατρίδη, άνθρωπος με τεράστια ευρυμάθεια, ακραιφνώς βενιζελικός και αντιβασιλικός, προσωπικότητα με αίσθηση της παρόντος και του χρέους. Ενας άνθρωπος που ένιωθε την Ιστορία μέσα στην καθημερινότητά του.

Ηταν εξαιρετική τύχη το λεπτομερέστατο ημερολόγιο που άφησε ο Γεώργιος Φιλάρετος να πέσει στα χέρια του Σταύρου Αρβανιτόπουλου, εκλεκτού βυζαντινολόγου και ερευνητή, ο οποίος έπειτα από επίπονη μελέτη και επεξεργασία όλου του υλικού μάς παρέδωσε σε βιβλίο το «Ηλύσιον». Ενας άθλος περιβεβλημένος με τον πνευματικό μόχθο που πάντα συγκινεί.

Ο Φιλάρετος ήταν από τους πρώτους εποικιστές της Καλλιθέας και στις αρχές του 20ού αιώνα χτίζει σειρά οικημάτων, όλα με αρχαιοπρεπή ονόματα. Το πιο αγαπημένο του, ίσως, ήταν το «Ηλύσιον», ίσως γιατί εκεί στέγασε την πολύτιμη βιβλιοθήκη του. Εγινε ένα ησυχαστήριο, σαν κόγχη ειδικής ιδιοσυγκρασίας και εξαιρετικού πνεύματος. Αν υπάρχει κάτι αντικειμενικά «συγκλονιστικό» σε αυτήν την ιστορική αναδίφηση, που μας κοινώνησε με τρόπο υποδειγματικό ο Σταύρος Αρβανιτόπουλος, είναι η λεπτομερέστατη καταγραφή, εκ μέρους του Γ. Φιλαρέτου, της κτήσης, της συντήρησης, της επέκτασης και της ζωής του «Ηλυσίου» (1911, 1917, 1924) κατά τρόπο τέτοιον, ώστε να είμαστε σήμερα σε θέση να έχουμε ακριβέστατη εικόνα και άποψη για τα υλικά, τις τιμές, τις συναλλαγές, τις έκτακτες ανάγκες. Είναι τόσο ακριβής η περιγραφή των πάντων, που αν θέλαμε, θα χτίζαμε αύριο κιόλας, με υψηλό βαθμό σχολαστικότητας, ένα πιστό αντίγραφο του «Ηλυσίου».

Ο Φιλάρετος έζησε περιπέτειες στον εθνικό διχασμό λόγω της σθεναρής αντιβασιλικής στάσης του (η βιβλιοθήκη του, τότε, λεηλατήθηκε). Αλλά δεν πτοήθηκε. Μετά τον θάνατό του (1929), υπάρχει ζήτημα κληρονομιάς στους απογόνους και κατάτμησης της περιουσίας. Αλλά το «Ηλύσιον» επέζησε για πολλά χρόνια ακόμη, ως στέγη τής (υποδειγματικής) «Θετικής Αγωγής Αποστολοπούλου» (1937-1959), ενός ιδιωτικού εκπαιδευτηρίου που άφησε εποχή. Σταδιακά, οι ανάγκες άλλαζαν, το κτίριο εγκαταλείφθηκε και στη δεκαετία του ’60 πωλήθηκε. Το 1976, το ήδη μισογκρεμισμένο «Ηλύσιον» κατεδαφίστηκε.

Αυτό είναι πολύ συνοπτικά το περίγραμμα, που σίγουρα αδικεί το γεμάτο χυμούς ιστορικό. Αλλά το «Ηλύσιον» μας αφήνει μια σειρά ερωτημάτων. Μας μιλάει για έναν αστικό τρόπο ζωής, για ανθρωπιστικά ιδεώδη, για τα πρώτα χρόνια του «ρομαντικού» προαστίου της Καλλιθέας, για την παιδεία που πρόσφεραν τα τοπικά εκπαιδευτήρια σε γενιές μαθητών, για αυτό που έμεινε από όλον αυτόν τον πλούτο και, κυρίως, για το τι κάνουμε εμείς σήμερα. Σταθείτε και στον πρόλογο του αρχιτέκτονα Γιάννη Κίζη. Γι’ αυτούς όλους τους λόγους, το βιβλίο του Σταύρου Αρβανιτόπουλου μπορεί να διηγείται μια σπάνια ιστορία από το χθες, αλλά την ίδια στιγμή μάς μιλάει και για το τώρα. Το «Ηλύσιον» ως ιδέα είναι παρόν.

ΝΙΚΟΣ ΒΑΤΟΠΟΥΛΟΣ / kathimerini.gr

Σχετικές δημοσιεύσεις

Αφήστε ένα σχόλιο